Koczownicy.pl
Ludy Europy Wschodniej
ETNOGENEZA

O przodkach Połowców wiadomo, że stanowili etniczną mieszaninę populacji, wywodzącej się zarówno z plemion teleskich (chiń. T΄ie-le), należących do tureckiej grupy językowej, jak i ludności posługującej się jednym z dialektów mongolskiej grupy językowej.



Kurhan


KIPCZACY

Pierwszą grupę protoplastów „europejskich Połowców” utożsamia się z ludem Sejan-To, wymienianym po raz pierwszy w odniesieniu do IV w. n.e. w chińskiej kronice Sin-Tanszu (XI w.), a w źródłach tureckich zwanych „syr” i wchodzących w skład plemion teleskich. W ciągu 300 lat burzliwych dziejów Sejan-To popadali w zależność od Turków, stając się ich wasalami (w okresie istnienia I Tureckiego Kaganatu w latach 551-630), walczyli o swą niezależność z zachodniotureckimi kaganami (lata 605-606), wraz z Ujgurami i wspomagani posiłkami Imperium T`ang [przypis 1] występowali przeciw Wschodniotureckiemu Kaganatowi (628 r.), by następnie walczyć z wojskami dynastii T`ang (630 r.), wchodząc w sojusze ze swoimi niedawnymi wrogami, Turkami. Na początku VII w. n.e. koczowiska Sejan-To, podległych Zachodniotureckiemu Kaganatowi, rozciągały się od Ałtaju na zachodzie, przez pustynię Gobi na południu po jezioro Bajkał na północy i Wielki Czingan na wschodzie. W okresie zależności od Wschodniotureckiego Kaganatu zajmowali oni tereny dorzecza Selengi i Orchonu oraz lewobrzeże dolnej Toły. Sejan-To, zawiązując krótkotrwały sojusz z Ujgurami (lata 630-640) i tworząc własny Kaganat, stali się w pewnym momencie zbyt wielkim zagrożeniem dla Imperium Chińskiego. Jednak polityka dynastów T`ang: „rękami wrogów - gnębić wrogów”, doprowadziła do konfrontacji sił, w wyniku czego Sejan-To ponieśli szereg druzgocących klęsk i w 646 r. padli pod ciosami niedawnych sojuszników, Ujgurów oraz sprzymierzonych z nimi pomniejszych plemion tureckich. Część ludności zginęła w walkach, część przesiedlono na teren Imperium, niewielkiej ilości udało się zbiec na tereny swoich dawnych koczowisk. Kilka lat później ukazują się na arenie historii u boku Turków w walkach przeciw Imperium T`ang. Dochodzi wówczas do do podźwignięcia Wschodniotureckiego Kaganatu (lata 679-687, w 744 roku rozgromiony przez Imperium). Po 735 r. w kronikach chińskich nie zanotowano już żadnych informacji o Sejan-To. Kolejne wzmianki natomiast pojawiają się w tureckojęzycznych źródłach pisanych z VIII w - mowa w nich o ludzie „syr” i Kipczakach. Zmiana nazwy plemiennej z „syr” na „kipczak” mogła się wiązać z jednej strony z tragicznym losem tego plemienia (wyginięciem lub rozproszeniem w wyniku licznych ciężkich walk), z drugiej z wiarą charakterystyczną dla tureckich i mongolskich ludów, że zmiana nazwy odwróci siły „krwiożerczych duchów” lub wrogów (Ujgurów) i przyczyni się do ocalenia, „uzdrowienia” niedobitków. Wczesnotureckie słowo „kipczak” oznacza „nieudany, nieszczęśliwy, przyciągający zło”. Z kolei w różnych wariantach legend, znanych z przekazów arabskich jest imieniem protoplasty nowego rodu. Ów rodzi się w dziupli drzewa, lub w drzewie wewnątrz spróchniałym („kipczak” od słowa „kobuk” - drzewo ze spróchniałym wnętrzem) albo na deskach, z których montowano rodzaj pływającego mostu (legenda o Oguz-kaganie Raszid ad-Dina [przypis 2] , epicki cykl opowiadań o Oguz-kaganie „Oguzname”). Kraina, gdzie urodził się legendarny Kipczak, wiązana jest z ludem It-Barak. Zamieszkiwali oni dolinę górnego Jeniseju, od południa graniczącą z Pogórzem Sajano-Ałtajskim. Tam też lokalizowane są pierwotne siedziby Kipczaków.



KIMACY

Ludność wymieniana w XI-wiecznych orientalnych źródłach: perskim Gardiziego jako „Kimaki”, arabskim Mahmuda Kaszgarskiego „kai”, w kronikach chińskich „kumochi, kumosi, kumak-kai” („kai” - w dialekcie kantońskim oznacza żmiję, w języku mongolskim żmiję lub smoka) wchodziła w skład plemiennego sojuszu Sian-Pi, zaliczanego do mongolskiej grupy językowej. Sian-Pi z kolei należeli do Dun-Hu, przodków Mongołów, wg kroniki Sym-Ciana z III-II w. p.n.e. Ich pierwotne siedziby około V w. n.e. znajdowały się na terytorium wschodniej i północno-wschodniej Mongolii. W I połowie VI w. Kimacy podlegali Imperium Żoł-Żenów (lata 551-556), następnie weszli w skład I Tureckiego Kaganatu (lata 551-630), a ich koczowiska sąsiadowały z poddanym Turków teleskim plemieniem Sejan-To. Po utracie znaczenia Wschodniotureckiego Kaganatu w połowie VII w. i po upadku państwa Sejan-To, część plemion teleskich przekoczowała na zachód (I fala - 646 r. ostatnia - 868 r.). Pozostali Ujgurzy, którzy w niedługim czasie uzyskali duże znaczenie polityczne. Kimacy pozostali na swoich ziemiach, uprawiając zręczną politykę wobec Ujgurów i przeciwnych im Turków. W 744 r. po upadku II Wschodniotureckiego Kaganatu i powstaniu Kaganatu Ujgurskiego, Kimacy dostali się pod wpływy Ujgurów, co trwało aż do 840 r., gdy Kirgizi Jenisejscy doprowadzili do upadku Kaganatu. Część Kimaków przekoczowała do Mandżurii, nie zaznając tam jednak spokoju, w efekcie czego przemigrowali na zachód. Donosi o tym kronika: „Nowa historia Dynastii T`ang”, relacjonując o ucisku, grabieżach i mordach dokonywanych na Kimakach przez Kidanów. Druga część Kimaków wraz z Tatarami i pomniejszymi plemionami udała się na zachód, na tereny dorzecza górnego Irtysza, gdzie doszło do ponownego zetknięcia z potomkami Sejan-To, Kipczakami. Mahmud z Kaszgaru, którego dzieło pochodzi z XI w., relacjonował, że Kai-Kimacy nie utracili swojego języka i pamięci historycznej, choć weszli w trwałe stosunki z ludnością tureckojęzyczną (Kipczaków i Jemeków).Zapewne niedługo po tym nastąpiła powolna unifikacja etniczna i językowa obydwu ludów. Mateusz z Odessy, historyk ormiański, żyjący w XII w., jako przyczynę pojawienia się Połowców, a więc już jednego narodu, podaje presję ludu „otc” (co we wczesnoormiańskim znaczy - żmija, chodzić tu może o Kimaków) na swoich sąsiadów „chardiasz” (co oznacza - płowych, jasnowłosych, zapewne Kipczaków).




[1] Okres panowania Dynastii T`ang - 618-907 r. n.e.

[2] Raszid ad-Din (1247-1318), arabski historyk.



Bibliografia:


Gumilow L.
1973 - Śladami cywilizacji wielkiego stepu; PWN, Warszawa.

Гуркин C. В.
2000 - O прeдкaх кипчaков и кимaкoв; Плeмeнa и нaрoды; Дoнскaя Археoлoгия; Нo. 3 - 4/2000; Рoстoв нa Дoну; с. 6 - 23.

Praca zbiorowa; red. Б. А. Рыбаков
1993 - Степи Евразии в эпоху средневековья; Археoлoгия CCCP; Издательство „Наука”, Москва.